شهرستان اقلید در شمال استان فارس، دارای آب و هوای کوهستانی و جاذبه های گردشگری است و بلندترین نقطه ارتفاعی استان فارس و سرچشمه رود کر در این شهرستان قرار دارد و از این نظر که در شمال استان واقع است، به عنوان کلید فارس نیز شهره است.

شهرستان اقلید، یکی از شهرهای شمالی استان فارس است که فاصله آن از شیراز، اصفهان، یزد و یاسوج به ترتیب ۲۷۵، ۲۳۰، ۲۱۰ و۱۸۰ کیلومتر است.
بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای سه بخش مرکزی، سده و حسن آباد و چهار نقطه شهری اقلید ، سده ، دژکرد ، و حسن آباد و بر اساس آخرین تحقیقات مرکز پژوهشهای آستان قدس رضوی ، مسیر عبور کاروان حضرت امام رضا (ع) و قدمگاه آن حضرت اعلام شده است که علاوه بر جنبه طبیعت گردی بر جنبه گردشگری مذهبی شهرستان می افزاید.
این شهر ۹۳ هزار نفر جمعیت دارد دارای اقلیم سرد کوهستانی که تا اوایل فصل بهار در این منطقه برف مشاهده می‌شود. *چطور به اقلید فارس سفر کنیم؟
برای رفتن به شهر اقلید ابتدا باید وارد استان فارس شوید، این سفر از طریق هواپیما، قطار و مسیرهای جاده‌ای با توجه به مبدأ شما امکان‌پذیر است، اقلید در بخش شمالی استان واقع شده است و برای رسیدن به اقلید باید مسیر زیر را طی کنید:
تهران – قم – کاشان – اصفهان – شهرضا – آباده – اقلید (۷۱۲ کیلومتر- ۷ ساعت).
همدان – ملایر – ازنا – نجف آباد – شهر رضا – آباد – اقلید ( ۷۳۰ کیلومتر-۸ ساعت).
شیراز – مرودشت – اقلید (۲۱۰ کیلومتر-۲ ساعت).

*اقامتگاه
در این شهرستان دو اقامتگاه وجود دارد:
هتل شهرداری اقلید که در شهر اقلید و در بلوار شاهد، روبرو پارک ملت قرار دارد.
همچنین اقامتگاه دیگر آن ،هتل آپارتمان کیان است که در بلوار نبی اکرم (کشاورز سابق) قرار دارد.

اقلید قدیم

*پیشینه تاریخی
با توجه به فصل اول پژوهش باستان‌شناسی و نشانه‌هایی که در دسترس است پیشینه این شهر به پنج هزار سال پیش از میلاد می‌رسد.
آثار تاریخی مانند حوضچه دختر گبر، کتیبه و غار تنگ براق، کوشک زر، کتیبه کوه بل، باتلاق گور بهرام، چشمه شیرین، تل باکون (بکان) و قلعه‌ها و تپه‌های باستانی و ده‌ها نشانه کوچک و بزرگ دیگر گواه بر قدمت تاریخی این قلمرو است.
در گذشته جاده شاهی یعنی راه اصلی اصفهان ـ شیراز از اقلید می‌گذشته‌ است و به همین دلیل نقشی مهمتر و کلیدی تر از سایر شهرستان‌ها در تحرک فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی سرزمین پارس داشته‌است.
این شهر زمانی گوشه‌ای از شاهنشاهی هخامنشیان به نام آزارگاتا و مرکز تربیت اسب جنگی کوروش به‌شمار می‌آمده‌است.
به استناد آثار برجا مانده از کتب تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان، اقلید در دوران پیش از اسلام نیز شهری آباد و مطرح بوده ‌است.
در کتاب تاریخ فارسنامه ناصری از انتشارات کتابخانه سنایی آمده‌است که قدمت اقلید مربوط به دوران ساسانیان است و سنگ نوشته موجود در تل قلات مشتمل بر ۲۱ سطر خط پهلوی (مربوط به سال ۱۳۳۴ هـ. ش) مؤید این موضوع است.
اقلید به معنای کلید است هر آن که آن را فتح نمود گویا فارس را فتح نموده‌است. مردم (دال) کلمه کلید را به (لام) تبدیل کرده و در محاورات خود کلیل می‌گفته‌اند.

گردشگری

• چشمه محمد رسول الله
  این چشمه درجنوب غربی شهر اقلید ودرفاصله ۵ کیلومتری آن قراردارد .این چشمه که اززیر یک تپه سنگی وخاکی می جوشد پس از ورود به یک حوضچه از طریق نهری کوچک باغ های اطراف را آبیاری می کند .نام قدیمی این چشمه رودخانه شکاب بوده که طی ۱۰۰ سال گذشته به چشمه محمد رسول الله(ص) مشهورشده است.
• *حوض دختر گبر وکتیبه پهلوی
• درمرکزشهر اقلید در تل قلات ،فضایی سه پله ای تراشیده شده که دروسط آن گودالی به ارتفاع ۳۰ سانتی متر حفر و مشهور به دختر گبر است. در یکی از دیواره های این مکان کتیبه ای به خط پهلوی ساسانی درفضایی به طول ۲ متر وعرض ۸۸ سانتی متر کنده شده است.
• پارک انقلاب (چشمه سار چُغُر سیاه)
• پارک انقلاب در کنار چشمه ای پر آب، توسط شهرداری اقلید ساخته شده و از مهمترین اماکن گذراندن ایام تعطیل و اوقات فراغت اهالی شهر در فصل بهار و تابستان است که به دلیل آب و هوای ییلاقی از استان های همجوار به این پارک سفر می کنند.
• *فسارود
• این منطقه در شهر اقلید است و دارای طبیعت زیبا و سرسبز که خیابان آن در سراسر کشور مشهور است و حجم شاخه های درختان در دو سوی خیابان، یک دالان سبز و چشم انداز زیبایی را پدید آورده است.
• *مسجد جامع
• این مسجد دارای ویژگی‌های خاصی است که آن را نسبت به سایر مساجد ایران متمایز می‌کند و آن دو نهری است که در داخل آن جاری شده و حس خاصی از تلفیق طبیعت و معنویت را به فضای مسجد بخشیده است در این مسجد کتیبه چوبی مربوط به سال ۸۴۹ هـ.ق موجود می باشد که منبر منبت کاری شده آن نیز مربوط به دوران صفوی در سال ۱۰۰۸ هـ.ق است .

*چشمه گور بهرام
این چشمه در ۵۵ کیلومتری اقلید و در نزدیکی روستای آسپاس قرار دارد. به باور برخی از مردم، بهرام گور در هنگام شکار در آن فرو رفته است. بیشه زارهای سرسبز، قلعه بهرام گور و کوه شکارگاه از دیگر مکان های دیدنی در کنار چشمه گور بهرام به شمار می روند.

*چشمه جوتو
این چشمه در مجاورت جاده آسپاس شهرستان اقلید در دامنه ارتفاعات کوه حسینی قرار گرفته و منطقه ای مناسب برای تأسیس پارک جنگلی و ایجادگردشگاه است.

*دریاچه کافتر
این دریاچه از دریاچه های آب شیرین ایران واولین توقف گاه پرندگان مهاجر در جنوب کشور و محل پرورش ماهی های کپور و آمور است. وجود چشمه سارها و قنات های گوناگون افزون بر ایجاد چشم اندازهای زیبا و دیدنی، زمینه مساعدی را برای پرورش ماهی قزل آلا فراهم کرده است.

** تنگ براق
این تنگه در میان انبوه درختان سربه فلک کشیده با چشمه‌های متعدد و رودخانه‌ای خروشان، غارهای زیبا، آبشارها، آبچک‌ها و ستونهای آهکی معلق مناظری بدیع و چشم نواز را به وجود آورده‌است که در نزدیکی روستای تنگ براق در ۲۰ کیلومتری شهر سده واقع شده است.
این منطقه در نزدیکی آزادراه اصفهان شیراز قرار دارد که با افتتاح این آزادراه، سفر به این منطقه راحت تر خواهد شد.
رود کر در دره رودخانه تنگ براق جریان دارد و باعث تشکیل این تنگ شده است. دیواره این تنگ که شکلی عمودی نیز دارد پهنای حدود ۴۰ و بلندای حدود ۱۰۰ متری را نشان می دهد.همچنین وجود غاری آهکی که از سقف آن قطرات آب به کف غار چکه می کند و در سالهای مرطوب دیواره و کف غار پوشیده از خزه‌است

*منطقه شکار ممنوع بصیران
در جنوب شهر اقلید و در فاصله ۴ کیلومتری یک منطقه ۱۵۰ هزار هکتاری وجود دارد که زیستگاه حیوانات، جانوران و گونه‌های گیاهی مهمی چون کل و بز، قوچ و میش، روباه، آهو، پلنگ، گرگ، خرگوش، کفتار، شغال، کبک، تیهو، دلیجه، سارگپه معمولی، بحری، بلدرچین، طرقه، چکاوک، دم جنبانک ابلق، سنقر گندم‌زار، درنا، اردک و انواع مرغابی‌سانان است که به همین دلیل مسئولان محیط زیست شکار در آن را کاملاً ممنوع اعلام کرده‌اند.
همچنین در این دشت وسیع گونه‌های گیاهی مختلفی چون انواع گون، خارشتر، کما، علف مار، گلرنگ، تاتوره، میخک، فرفیون، لاله واژگون، شاه‌تره، کلاغک و پنیرک می‌روید.

*قله بل Bel
این قله، بلندترین نقطه در استان فارس است که ۴۰۵۰ متر ارتفاع دارد و دارای یخچال های طبیعی جامانده از عصر یخبندان است.

• رودخانه کُر
  رودی که از کوه‌های سید محمد و پالانگری سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن آب تعدادی از چشمه‌های این شهرستان از ناحیه تنگ براق به شهرستان مرودشت وارد می‌شود.

*چشمه بالنگان
این چشمه با جلوه‌های زیبا و تفرجگاهی در منطقه‌ای به وسعت سه کیلومتر در محدوده روستای حاجی‌آباد قرار دارد.

*چشمه قدمگاه
این چشمه در بخش سده و در محلی با پوشش گیاهی مناسب و محوطه‌ای سرسبز و درختکاری شده قرار دارد. موقعیت این چشمه برای ایجاد تاسیسات پذیرایی بین‌راهی مناسب است. در حال حاضر چشمه فوق پس از انباشت دریک حوضچه بخشی از زمین‌های اطراف را آبیاری می‌کند.

*روستای آسپاس
آسپاس به معنای دره شیران است، گفته می‌شود در روزگار قدیم از دشت آسپاس به عنوان مرکزی برای پرورش اسب‌های مختلف در دوران هخامنشیان مورد استفاده قرار می‌گرفته و طبیعت این منطقه نشان می‌دهد که در گذشته از رونق فراوانی برخوردار بوده است، دشت‌های وسیع رودخانه پر آب، درختان سر سبز، دریاچه‌های زیبا باعث شده تا این مکان در استان فارس به یکی از بهترین منطقه‌ها برای طبیعت گردان تبدیل شود.

*روستای دژ کرد
این روستا چشم‌انداز طبیعی زیبایی دارد و در طول سال مورد بازدید گردشگران بسیاری قرار می‌گیرد. روستای دژ کرد در فاصله ۱۰ کیلومتری تنگ براق قرار دارد و فراوانی آب‌های سطحی، کیفیت مناسب پوشش گیاهی درختان جنگلی و آب هوای مطبوع کوهستانی از ویژگی‌های ارزشمندی است که این منطقه را در شمار یکی از جاذبه‌های طبیعی استان قرار داده است.

*کتیبه ساسانی تنگ براق
در دره زیبای تنگ براق، سنگ نوشته ای باستانی به خط پهلوی ساسانی برجای مانده است.

**صنایع دستی و سوغات
قالی ، گبه ، گلیم ، منبت ، معرق و رو دوزی سنتی از صنایع دستی شهرستان اقلید است و سوغات معروف اقلید ، گردو است.
همچنین جاذبه های دیگری مانند : تپه کوشک زر ، قلعه و تپه مهر علی فارسی ( سِده )، قلعه شهر آشوب ( روستای شهرآشوب ) ، تل دِه وَرون ( خنجشت ) ، گردشگاه فیمَنی ، حمام پهلوانی ، قلعه کافوری ساسانی ( روستای کافتر ) ، کاروانسرای شاه عباسی ، غوره دان حسن آباد ، چشمه چهل شهیدان دژکرد ، چشمه آب باریک ( ۶ کیلومتری روستای آب باریک ) ، استودان های باستانی ، مسجد ، امامزاده عبدالرحمن( ع ) ، امامزاده زینب خاتون ( س ) ، امامزاده زبیده خاتون ( س ) ، امامزاده اسماعیل (ع) ، امامزاده شمس الدین محمد (ع) ، امامزاده ابراهیم (ع) خنجشت در این شهرستان وجود دارد.

نویسنده: سید مهدی مرتضوی